Γενέτειρα του μαθηματικού Πυθαγόρα και του αστροφυσικού Αρίσταρχου, το κοντινότερο στα μικρασιατικά παράλια νησί σε μεθά! Οχι μόνο με το φημισμένο κρασί του, αλλά και με τη μνημειώδη του βλάστησή!
Αν και δέχτηκε, ουκ ολίγες φορές, τα χτυπήματα της πύρινης λαίλαπας -με τελευταίο αυτό του 2000- παραμένει ένας τόπος ειδυλλιακός. Οι δύο μεγάλοι ορεινοί του όγκοι, ο βραχώδης Κέρκης ή Κερκετεύς στο δυτικό άκρο και η κατάφυτη Αμπελος ή Καρβούνης στο βόρειο κομμάτι του, αναφέρονται ως τα πιο ψηλά βουνά του Αιγαίου. Βρίθουν από περιπατητικές διαδρομές και είναι ιδανικά για ποικίλες φυσιολατρικές εξορμήσεις στα φαράγγια, στους χείμαρρους, στις ανήλιαγες σπηλιές τους... Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως χάρη στα πολλά τρεχούμενα νερά και τα μεγάλα ποσοστά υγρασίας που παρουσιάζει η Σάμος σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της, κάποιοι της προσδίδουν το παρατσούκλι «ζούγκλα»!
Λόγω της εξαιρετικής γεωγραφικής της θέσης -σταυροδρόμι για Ελλάδα και Ανατολή, Εύξεινο Πόντο, Αίγυπτο και Ανατολική Μεσόγειο-, αποτέλεσε «μήλον της έριδος» για Ρωμαίους, Ενετούς, Γενουάτες και Οθωμανούς. Το στίγμα όλων αποτυπώνεται στα διασωθέντα μνημεία, στους διάσπαρτους αρχαιολογικούς χώρους και στα εκθέματα μιας πλειάδας μουσείων που προβάλλουν το παρελθόν πίσω από καλοστημένες, γυάλινες προθήκες. Μύθοι, πραγματικότητες, φιλόσοφοι και ήρωες του ’21 οδηγούν τα βήματά σας και, το ξακουστό σαμιώτικο κρασί -το δώρο του θεού Διονύσου στους Σαμίους-, συνοδεύει γευστικά την κάθε σας εξόρμηση.
Από τα παράλια, στις δαντελωτές ακτές με τους γραφικούς όρμους και τα πεντακάθαρα νερά, ως τους παραδοσιακούς οικισμούς, τους γαντζωμένους στις ορεινές πλαγιές, με την αρχοντική λάμψη. Ολα τα έχει ο μπαξές. Οικισμούς που θυμίζουν ηπειρωτική Ελλάδα, ψαροχώρια και νησιά με γαλαζοπράσινα νερά, εύφορους κάμπους και αρχαιολογικούς χώρους αφιερωμένους στην Ηρα...
Το φως του Πυθαγόρα «καίει» άσβεστο στο ομώνυμο, κοσμοπολίτικο λιμάνι, το Βαθύ και το Κοκκάρι είναι οι ασυναγώνιστοι πρωταγωνιστές της βόρεια ακτής, οι οικογένειες επιλέγουν τον ακόμα «παρθένο» Μαραθόκαμπο και το Καρλόβασι διατηρεί τους δικούς του φανατικούς επισκέπτες.
Από άποψη παραλιών, Σεϊτάνι και Κέρβελη, Ψιλή Αμμος και Ποτοκάκι φιγουράρουν στον χάρτη δροσιάς των απαιτητικών, παρέα με χίλιες δύο ερημικές ή άκρως οργανωμένες παραλίες. Η Σάμος, το νησί με τα χίλια πρόσωπα, είναι ένας προορισμός με ιδιαίτερο χαρακτήρα που αναβλύζει μοσχοβολιστό κρασί και μαγεύει με την αμέριστη φιλοξενία των κατοίκων του? πάντα, με θέα στο Αιγαίο!
Από τον Πολυκράτη έως τον Σοφούλη
Η χρυσή εποχή του νησιού σημειώνεται επί τυραννίας του Πολυκράτη (6ο π.Χ. αι.), οπότε αποτελεί κέντρο γραμμάτων, τεχνών και επιστημών. Βασικοί εκπρόσωποί της ο μαθηματικός Πυθαγόρας, ο φιλόσοφος Μέλισσος, ο αστρονόμος Αρίσταρχος κ.ά. Τότε ανεγέρθησαν και τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μνημεία του σήμερα, το Ευπαλίνειο όρυγμα και ο ναός της Ηρας.
Η χρυσή εποχή του νησιού σημειώνεται επί τυραννίας του Πολυκράτη (6ο π.Χ. αι.), οπότε αποτελεί κέντρο γραμμάτων, τεχνών και επιστημών. Βασικοί εκπρόσωποί της ο μαθηματικός Πυθαγόρας, ο φιλόσοφος Μέλισσος, ο αστρονόμος Αρίσταρχος κ.ά. Τότε ανεγέρθησαν και τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μνημεία του σήμερα, το Ευπαλίνειο όρυγμα και ο ναός της Ηρας.
Σε όλη τη μεσαιωνική περίοδο το νησί δοκιμάζεται από τις συνεχείς λεηλασίες των Σαρακηνών. Μετά τον 13ο αιώνα κυριεύεται από τους Φράγκους και εν συνεχεία από τους Βυζαντινούς, ενώ το 1413 περιέρχεται στην κυριαρχία των Γενουατών της Χίου.
Μετά την Αλωση, πολλοί Σάμιοι αναζητούν την ασφάλεια στο γειτονικό νησί και για σχεδόν 100 χρόνια η γη ερημώνει. Ελάχιστοι παραμένουν εδώ, ζώντας όπως όπως, καλλιεργώντας κυρίως τη γη. Ολα αυτά μέχρι το 1552, οπότε τίθεται υπό την προστασία του Τούρκου ναυάρχου Κιλίτζ Αλή Πασά, ο οποίος παίρνει την άδεια της Πόλης να εποικίσει το νησί και με φιρμάνι εξασφαλίζει ιδιαίτερα προνόμια για τους χριστιανούς.
Τότε είναι που η Σάμος αποκτά τη φυσιογνωμία του σήμερα, με δεκάδες «διωγμένους» να την προτιμούν για μια νέα αρχή, καθιστώντας κάθε χωριό μια μικρή ελλαδική κοινότητα, με δικά της έθιμα, ασχολίες, αρχιτεκτονική? μια νέα κοινωνία ανθρώπων που γράφουν τη νεότερη σαμιώτικη ιστορία.
Οι πρώτοι οικισμοί είναι γεγονός -Μύλοι, Μυτιληνιοί, Αρβανίτες, Πύργος, Μαραθόκαμπος, Χώρα, Ανω Βαθύ-, χτίζονται σε υψώματα, προς αποφυγή τυχόν πειρατικών επιδρομών. Ο Πλάτανος εποικείται από Ευβοείς, η Καστανιά από Ηπειρώτες, ο Πύργος ονομάζεται έτσι από τον πρώτο του κάτοικο ο οποίος καταγόταν απ’ τον Πύργο Ηλείας κ.ο.κ.
Μετά τα μέσα του 18ου αιώνα και μέχρι τις αρχές του 19ου, η Σάμος «σείεται» από κοινωνικοπολιτικές συγκρούσεις. Τον Απρίλιο του 1821 ελευθερώνεται, όμως δυστυχώς, το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830) την αφήνει εκτός Ελληνικού Κράτους. Παρ’ όλα αυτά, ο Σουλτάνος υποχρεώνεται να παραχωρήσει αυτόνομο καθεστώς Ηγεμονίας (1832), με ηγεμόνα Ελληνα Ορθόδοξο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το νησί ακμάζει ξανά, το εμπόριο αναπτύσσεται, οικοδομούνται δημόσια κτίρια, καταρτίζονται νόμοι.
Η Σαμιακή Ηγεμονία διαρκεί ως το 1912, οπότε ακολουθεί η επανάσταση, με ηγέτη τον Βαθιώτη Θεμιστοκλή Σοφούλη, που κατέλυσε το Ηγεμονικό καθεστώς και κήρυξε την ένωση της Σάμου με την Ελλάδα, στις 11 Νοεμβρίου 1912.
Η ονομασία
Η αρχαιότερη ονομασία της Σάμου είναι «Παρθενία» και αφορμή ήταν ο ποταμός Παρθένος, η «μαγική» τοποθεσία οπού λουζόταν, σύμφωνα με τη μυθολογία, η Ηρα. Εκ των υστέρων μετονομάστηκε σε Δόρυσσα και Ανθεμις λόγω των πολλών και ασύγκριτων σε ομορφιά λουλουδιών της, Μελάμφυλλος και Δρυούσα, Κυπαρισσία, Φυλλάς και Ιμβρασσία, χάρη στη μοναδική της χλωρίδα, ενώ το όνομα Στεφάνη προέρχεται από το σχήμα της. Επιπροσθέτως, σύμφωνα, με την ιωνική διάλεκτο, με τη λέξη «σαμά» υποδηλωνόταν το ύψος, το οποίο χαρακτηρίζει το νησί της Σάμου. Η παράδοση λέει ότι ο πρώτος κάτοικός της, ο Αγκαίος, προερχόταν από τη Σάμη της Κεφαλονιάς, ενώ η κόρη του ονομαζόταν προς τιμή του προσφιλούς του μέρους, Σάμος!
Η αρχαιότερη ονομασία της Σάμου είναι «Παρθενία» και αφορμή ήταν ο ποταμός Παρθένος, η «μαγική» τοποθεσία οπού λουζόταν, σύμφωνα με τη μυθολογία, η Ηρα. Εκ των υστέρων μετονομάστηκε σε Δόρυσσα και Ανθεμις λόγω των πολλών και ασύγκριτων σε ομορφιά λουλουδιών της, Μελάμφυλλος και Δρυούσα, Κυπαρισσία, Φυλλάς και Ιμβρασσία, χάρη στη μοναδική της χλωρίδα, ενώ το όνομα Στεφάνη προέρχεται από το σχήμα της. Επιπροσθέτως, σύμφωνα, με την ιωνική διάλεκτο, με τη λέξη «σαμά» υποδηλωνόταν το ύψος, το οποίο χαρακτηρίζει το νησί της Σάμου. Η παράδοση λέει ότι ο πρώτος κάτοικός της, ο Αγκαίος, προερχόταν από τη Σάμη της Κεφαλονιάς, ενώ η κόρη του ονομαζόταν προς τιμή του προσφιλούς του μέρους, Σάμος!
Μουσεία
Αρχαιολογικό Μουσείο Σάμου
Το μουσείο στεγάζεται σε δυο κτίρια, το παλιό, το «Πασχάλειο Αρχαιοφυλάκειον» που χτίσθηκε το 1912 και το νέο μουσείο, τη Γλυπτοθήκη, η οποία εγκαινιάστηκε το 1987. Στη Γλυπτοθήκη βρίσκεται μεταξύ άλλων ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της αρχαϊκής πλαστικής, ο κολοσσιαίος Κούρος της Σάμου, ο οποίος κατασκευάστηκε το 580 π.Χ. από ντόπιο μάρμαρο και έχει ύψος 4,75 μ. Στο παλιό κτίριο μπορεί να δει κανείς εξαίσια δείγματα κεραμικής, μικροτεχνίας, νομισμάτων, από τους αρχαϊκούς χρόνους έως την ύστερη αρχαιότητα (ανοιχτό καθημερινά, εκτός Δευτέρας, από τις 8:30 π.μ. έως τις 3:00 μ.μ.).
Αρχαιολογικό Μουσείο Σάμου
Το μουσείο στεγάζεται σε δυο κτίρια, το παλιό, το «Πασχάλειο Αρχαιοφυλάκειον» που χτίσθηκε το 1912 και το νέο μουσείο, τη Γλυπτοθήκη, η οποία εγκαινιάστηκε το 1987. Στη Γλυπτοθήκη βρίσκεται μεταξύ άλλων ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της αρχαϊκής πλαστικής, ο κολοσσιαίος Κούρος της Σάμου, ο οποίος κατασκευάστηκε το 580 π.Χ. από ντόπιο μάρμαρο και έχει ύψος 4,75 μ. Στο παλιό κτίριο μπορεί να δει κανείς εξαίσια δείγματα κεραμικής, μικροτεχνίας, νομισμάτων, από τους αρχαϊκούς χρόνους έως την ύστερη αρχαιότητα (ανοιχτό καθημερινά, εκτός Δευτέρας, από τις 8:30 π.μ. έως τις 3:00 μ.μ.).
πρωτεύουσα και κυριότερο λιμάνι του νησιού, αναπτύσσεται αμφιθεατρικά στο βορειοανατολικό τμήμα του, στην αγκαλιά του καταπράσινου λόφου που σχηματίζουν τα βουνά Θείος και Μπαϊρακτάρης. Αυτή του η θέση, μέσα στον προφυλαγμένο από τους πειρατές όρμο, του χάρισε το όνομά του.
Παλιά, η περιοχή ονομαζόταν Γιαλός και μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, φιλοξενούσε μόνο μερικές αποθήκες εμπόρων. Πλέον, η σύγχρονη πόλη, Λιμήν Βαθέως ή Κάτω Βαθύ, αποτελεί έναν από τους νεότερους οικισμούς, αφού αναπτύχτηκε μετά το 1852 και την ανακήρυξή του σε πρωτεύουσα. Μόλις 6 χρόνια αργότερα μετονομάστηκε σε Σάμο.
Γύρω από την πολύβουη προκυμαία, η αύρα της αριστοκρατίας διαφαίνεται στα πανέμορφα νεοκλασικά, πολλά εκ των οποίων στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες. Το Αρχαιολογικό και Εκκλησιαστικό μουσείο αποτελούν τα πιο δημοφιλή αξιοθέατα του λιμανιού ενώ, ο πεζόδρομος της αγοράς, προσφέρει τοπικά εδέσματα εν αφθονία... Πευκόμελο, βότανα, κρασί και λάδι είναι τα βασικά σαμιώτικα προϊόντα που δεν πρέπει να λείπουν από κανένα καλάθι.
Βέβαια, από ένα καθώς πρέπει αστικό-εμπορικό κέντρο δεν θα μπορούσε να λείπει το αδιαμφισβήτητο σημείο συνάντησης, ούτε κι ο πνεύμονας πρασίνου - τόπος χαλάρωσης κατοίκων και επισκεπτών. Ο λόγος για την πλατεία Πυθαγόρα με το περίφημο μαρμάρινο λιοντάρι και το Δημοτικό Κήπο. Ολα αυτά, δίπλα στη θάλασσα.
Ανηφορίζοντας τα στενά σοκάκια, η αίσθηση αλλάζει καθώς βήμα βήμα εισέρχεστε, στο Ανω Βαθύ. Το παλιό, διατηρητέο χωριό διασώζει την πρότερη μορφή του και χαρίζει περιπάτους βγαλμένους από τα παλιά... Κεραμοσκεπές και σαχνισιά, φεγγίτες και ξυλόγλυπτες πόρτες, εναλλάσσονται παντού στο διάβα σας.
Θαυμάστε τα περίτεχνα σκαλίσματα στα παλιά διώροφα σπίτια, σε έναν τόπο οπού ο χρόνος φαίνεται να έχει σταματήσει. Κάντε μια στάση στο μεταβυζαντινό εκκλησάκι του Aϊ-Γιαννάκη (χρονολογείται το 1799) ή ξετρυπώστε κάποιον από τους παραδοσιακούς καφενέδες που ακόμα «διδάσκουν» την τέχνη του ελληνικού καφέ...
Επειτα, στραφείτε 2 χλμ. ανατολικά, στην καταπράσινη κοιλάδα της Βλαμαρής, για να δείτε από κοντά το θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο της Μονής Αγίας Ζώνης ή, εναλλακτικά, για ακόμα πιο εντυπωσιακή θέα, αναζητήστε τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής, μετά άλλα 5 χλμ. Το εκκλησάκι φημίζεται για το επίχρυσο τέμπλο και την εικόνα της Παναγιάς αλλά, ακόμα περισσότερο, για το πανοραμικό θέαμα που προσφέρει στους προσκυνητές. Ψηλά, από τη χερσόνησο που καταλήγει στο Ακρωτήρι Πράσο, το βλέμμα ταξιδεύει μέχρι τη Χίο και τα γειτονικά μικρασιατικά παράλια...
Η πορεία σας δεν χρειάζεται να σταματήσει εδώ. Ανατολικά από το Παλαιόκαστρο κι απέναντι από τις τουρκικές ακτές βρίσκονται οι παραλίες Κέρβελη και Ψιλή Αμμος. Ο γραφικός βοτσαλωτός κολπίσκος με τα αρμυρίκια είναι κατάλληλος για ψαροτούφεκο, ενώ η Ψιλή Αμμος αποτελεί μία από τις πλέον οργανωμένες του νησιού, με αβαθή νερά, που την καθιστούν ιδανική για παιδιά.
(Πηγή:www.ethnos.gr)
